മുഹമ്മദ് റഫി എന്ന ചരിത്രം
ഒരു ഗായകന്‍ എന്ന നിലയില്‍ ഞാന്‍ ഒരിക്കലും മുഹമ്മദ് റഫിയെപ്പോലെ പാടാന്‍ ശ്രമിച്ചിട്ടില്ല. കുട്ടിക്കാലംതൊട്ടേ ഞാന്‍ മലയാളഗാനങ്ങളുമായിട്ടാണ് ബന്ധപ്പെട്ടുപോന്നിരുന്നത്. അന്യഭാഷാഗാനങ്ങള്‍ ശ്രദ്ധിച്ചിരുന്നുവെങ്കിലും അവയൊന്നും പാടിയിട്ടില്ല. കുട്ടിക്കാലത്തെ ഓര്‍മകളില്‍ ജ്വലിച്ചുനില്ക്കുന്നത് തമിഴ് ഗായകന്‍ ടി.എം. സൗന്ദര്‍രാജനാണ്. തമിഴിന്റെ താരസ്ഥായിയിലുള്ള വിളികള്‍ എല്ലാം അദ്ദേഹത്തിന്റെതായിരുന്നു. ശിവാജി ഗണേശന്റെ അമിതാഭിനയവും സൗന്ദര്‍രാജന്റെ ഗാനങ്ങളുമായിരുന്നു എന്റെ മനസ്സിലുറച്ചത്. ഇടയ്‌ക്കൊക്കെ മറ്റൊരു ഭാവാത്മകതയായി പി.ബി. ശ്രീനിവാസും. സ്ത്രീശബ്ദത്തില്‍ പി. സുശീലയും ജാനകിയും. ഹിന്ദി ഗാനങ്ങളുമായോ ഹിന്ദി സിനിമയുമായോ വലിയ ബന്ധമൊന്നും എനിക്കുണ്ടായിരുന്നില്ല. ഹിന്ദിയിലെ ആദ്യകാലസിനിമകളില്‍ ചിലതൊക്കെ കണ്ടത് മുതിര്‍ന്നതിനുശേഷമായിരുന്നു. പ്രീഡിഗ്രി തോറ്റ് തലശ്ശേരിയില്‍ ട്യൂഷനു പോകുന്ന സമയത്ത് ക്ലാസ് കട്ട് ചെയ്ത് മുകുന്ദ് ടാക്കീസിലും പ്രഭാ ടാക്കീസിലും ഹിന്ദിസിനിമകള്‍ കാണാന്‍ പോകുമായിരുന്നു. അപ്പോഴേക്കും നായകന്മാരെല്ലാം മാറിക്കഴിഞ്ഞിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് രാജ്കപൂര്‍, ദിലീപ് കുമാര്‍, അശോക് കുമാര്‍, നര്‍ഗീസ് എന്നിവര്‍ പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളായിവന്ന സിനിമകളൊന്നും കാണാനെനിക്കു കഴിഞ്ഞില്ല. ഞാന്‍ കണ്ട നായകന്മാര്‍ ധര്‍മേന്ദ്ര, വിനോദ് ഖന്ന, രാജേഷ്ഖന്ന തുടങ്ങിയവരായിരുന്നു.
പക്ഷേ, മുഹമ്മദ് റഫി എന്ന ഗായകന്‍ പഴയ നായകരില്‍നിന്നും പുതിയ നായകരില്‍ എത്തിയിരുന്നു. തന്റെ ആലാപനശൈലിയുടെ ആധിപത്യം അദ്ദേഹം തുടരുകയായിരുന്നു. ഇങ്ങനെ തുടര്‍ച്ചയായി നമ്മെ ഭരിക്കുന്ന ശൈലികള്‍ നമുക്കു ഗുണംചെയ്യുമോ എന്നു പരിശോധിക്കേണ്ടതാണ്. മലയാളത്തില്‍ യേശുദാസാണ് ഇതേ അവസ്ഥയില്‍ ഉള്ളത്. ഇതേകാലത്തു ജീവിച്ചിരുന്ന മറ്റു ഗായകരില്‍നിന്നും ഇവര്‍ക്ക് എന്തു വ്യത്യസ്തതയാണുണ്ടായിരുന്നത് എന്നൊക്കെ ആലോചിക്കാവുന്നതാണ്. സംഗീതത്തിന്റെ കാര്യത്തിലായതുകൊണ്ട് ഇത്തരം ചോദ്യങ്ങള്‍ക്കുള്ള ഉത്തരങ്ങള്‍ മനസ്സില്‍ സ്വരൂപിച്ചാല്‍ത്തന്നെ എഴുതുക പ്രയാസമാവും. അതൊരനുഭവമാണ്. മൂര്‍ത്തമായ ഒരു കലയല്ല സംഗീതം. അതു നമ്മെ സ്പര്‍ശിക്കുന്നത് എങ്ങനെയാണെന്നു തൊട്ടുകാണിക്കുക പ്രയാസം. അനുഭവിച്ചുതന്നെ അറിയാന്‍ ശീലിക്കണം. ഇങ്ങനെ ശീലിക്കാതെ ശീലംകൊണ്ടും അനുഭവിക്കാവുന്ന ഗാനങ്ങളുണ്ട് എന്നാണെന്റെയൊരു തോന്നല്‍. ചില ഗാനങ്ങള്‍ കേള്‍ക്കാന്‍ ശീലിച്ചാലും പാടുമ്പോഴുള്ള അനുഭവം വ്യത്യസ്തമായിരിക്കും. പ്രസ്തുത ഗായകന്‍ പാടിവെച്ചതിനെക്കാളും അതിലുണ്ട് എന്ന തോന്നല്‍ ഉണ്ടാകുന്നു. ഇതെല്ലാം നമ്മുടെ നിരീക്ഷണങ്ങളിലൂടെയേ വ്യക്തമാകൂ. ഇതില്‍ റഫിയുടെ ഗാനങ്ങള്‍ എവിടെ നില്ക്കുന്നുവെന്നു പരിശോധിക്കുവാനും ഞാന്‍ തുനിയുന്നില്ല. ഒരുപക്ഷേ, ഈ അംശങ്ങളെല്ലാം അതില്‍ ചേര്‍ന്നിരിക്കണം. കേള്‍ക്കാന്‍ ശീലമാവശ്യമില്ല എന്ന ഘടകവും ശീലിച്ചു കേട്ടാല്‍ പുതിയ അനുഭവങ്ങള്‍ ഉണ്ടാക്കുന്ന ഘടകവും പാടിനോക്കുമ്പോള്‍ നമ്മെ മറ്റൊരനുഭവത്തിലേക്കു നയിക്കാന്‍ കഴിയുന്ന ഘടകവും ഒക്കെ അതില്‍ ഒത്തുചേര്‍ന്നിരിക്കാം എന്ന് എനിക്കു തോന്നുന്നു.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഇന്നയിന്ന ഗാനങ്ങള്‍ എന്ന ഒരു ലിസ്റ്റ് നിരത്താന്‍ ഞാനശക്തനാണ്. ഒരിക്കല്‍ വടകര ജയഭാരത് ടാക്കീസില്‍ ഒരു സിനിമ കാണാന്‍ കയറി. സിനിമ തുടങ്ങിപ്പോയിരുന്നു. എന്നാലും കാണാം എന്നു കരുതി ടിക്കറ്റെടുത്ത് ഹാളിലെത്തിയപ്പോള്‍ കാണുന്നത് ഒരു ജീപ്പോടുന്നതാണ്. ഞാന്‍ സംശയിച്ചു. സ്വാമി അയ്യപ്പന്‍ കാണാനാണു പോയത്. ഇതാകട്ടെ, ഒരു ഹിന്ദി ചിത്രവും. അടുത്തിരിക്കുന്ന ആളോടു ചോദിച്ചപ്പോഴാണ് ചിരാഗ് എന്ന ഹിന്ദി സിനിമയാണെന്നു മനസ്സിലായത്. അന്നത്തെ കാഴ്ചപ്പാടില്‍ എന്നെ സ്പര്‍ശിച്ച ഒരു ഗാനമുണ്ട് ആ സിനിമയില്‍. 'തേരി ആംഖോം' എന്ന ആ ഗാനം ഇഷ്ടപ്പെടാന്‍ എന്താണു കാരണമെന്നൊന്നും ചോദിക്കരുത്. ഇതിനെക്കാള്‍ ഗംഭീര ഗാനങ്ങളില്ലേ എന്ന ചോദ്യമുണ്ടായേക്കാം. അതെല്ലാം അപ്രസക്തമാണ്. ഗാനങ്ങളുടെ തിരഞ്ഞെടുപ്പിനുപയോഗിക്കുന്ന മാനദണ്ഡം പലപ്പോഴും അതിന്റെ പ്രശസ്തിയാണ്. അല്ലെങ്കില്‍ വിപണിയിലെ വിജയമാണ്. വൈയക്തികമായ ആസ്വാദനത്തിന്റെ അംശം തീരെ ഇല്ലാതെയാണ് ഇത്തരം തിരഞ്ഞെടുപ്പുകള്‍ നടത്തുന്നത്. നമുക്കതൊക്കെ മാറ്റിവെക്കാം.
മുഹമ്മദ് റഫിയുടെ ശബ്ദത്തിന്റെ പ്രത്യേകതയെന്താണ്? അത് ഏതു സ്ഥായിയിലേക്കു പോയാലും ഒരേ ശബ്ദത്തിന്റെ തുടര്‍ച്ചയായിത്തന്നെ അനുഭവപ്പെടും. പല ഗായകര്‍ക്കും ഇതില്ല. മന്ദ്ര-മധ്യസ്ഥായികളില്‍ പാടുന്നതുപോലെയല്ല, താരസ്ഥായിയില്‍ പാടുമ്പോള്‍ മറ്റൊരു ശബ്ദമായിത്തോന്നും. അല്ലെങ്കില്‍ അതു കൃത്രിമമായ പരിശീലനംകൊണ്ടു മാത്രം സാധിക്കുന്നുവെന്നു തോന്നും. എന്നാല്‍ റഫിയുടെ കാര്യത്തില്‍ അങ്ങനെ തോന്നുകയില്ല. ഈ ശബ്ദത്തിലൂടെ ഗാനങ്ങള്‍ പുറത്തുവരുമ്പോള്‍ അതിലൊരു തത്ത്വജ്ഞാനപരമായ അംശമുണ്ടെന്നും തോന്നാറുണ്ട്. പല വികാരങ്ങളില്‍ പാടുമ്പോഴും ഈ തത്ത്വജ്ഞാനത്തിനു മുന്‍തൂക്കം വരുന്നു. പാട്ടുകളുടെയൊന്നും അര്‍ഥമറിഞ്ഞുകൊണ്ടല്ല ഞാനിതു പറയുന്നത്. സംഗീതത്തിന്റെ അര്‍ഥമറിയാന്‍ ശ്രമിച്ച ഒരാള്‍ എന്ന നിലയിലാണ്. ശബ്ദത്തിലൂടെ, ആലാപനത്തിലൂടെ പാട്ടിന്റെ അര്‍ഥം ഗ്രഹിക്കാന്‍ കഴിയുന്നു എന്ന തോന്നല്‍. കോമഡിയായാലും പ്രണയമായാലും വിരഹമായാലും ദുഃഖമായാലും ഒക്കെ അതിലൊരു ദാര്‍ശനികസ്പര്‍ശം (Philosophical Touch) കൊടുക്കാന്‍ ബോധപൂര്‍വമോ അല്ലാതെയോ അദ്ദേഹത്തിനു കഴിയുന്നു എന്നാണെനിക്കു തോന്നിയിട്ടുള്ളത്.
നമ്മുടെ ചലച്ചിത്രസംഗീതത്തില്‍ മുഹമ്മദ് റഫിയുടേതായി ഒരു ബാണിയുണ്ടോ? ഉണ്ടെന്നു വിചാരിക്കുന്ന ആളാണു ഞാന്‍. ആ ശൈലിക്കാവട്ടെ, ഭാരതത്തിലെ മുഴുവന്‍ ഗായകരെയും സ്വാധീനിക്കാനും കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. യേശുദാസ്തന്നെ പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്, അദ്ദേഹത്തിന്റെ കുട്ടിക്കാലത്ത് അദ്ദേഹം പാടിയിട്ടുള്ള പാട്ടുകള്‍ റഫിയുടേതായിരുന്നു, അദ്ദേഹത്തെ വളരെയേറെ സ്വാധീനിച്ച ഗായകനാണ് റഫിയെന്ന്. പിന്നീട് നാം യേശുദാസിനെ അനുകരിച്ചപ്പോഴെല്ലാം അത് റഫി ശൈലിയുടെ അംഗീകാരംകൂടിയായിരുന്നു. എത്ര തലമുറയാണ് ഈ സ്വാധീനത്തില്‍ പാടിയത്? റഫിയുടെ സംഗീതജീവിതം സഫലമായി എന്നതിനു വേറെ എന്താണു തെളിവു വേണ്ടത്? വേറിട്ട ശബ്ദങ്ങള്‍ ഒന്നും ഉണ്ടായില്ല എന്ന് ഇതിനര്‍ഥമില്ല.
നിരവധി പ്രതിഭാശാലികളായ ഗായകര്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമയത്തും പിന്നീടും ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. പക്ഷേ, ഒരു ശൈലി എന്ന രീതിയില്‍ പരക്കെ സ്വാധീനിച്ചത് റഫിയായിരുന്നു. ഇത് ഒരു വളര്‍ച്ചയില്ലാത്ത അവസ്ഥയാണോ എന്ന ചോദ്യം ഇവിടെ ഉയര്‍ന്നുവരാം. അത് മറ്റൊരു വിഷയമായതുകൊണ്ട് ഇവിടെ ചര്‍ച്ചചെയ്യാന്‍ ഉദ്ദേശിക്കുന്നില്ല. എന്തായാലും ഇന്ത്യന്‍ സിനിമാസംഗീതത്തിലെ ചൈതന്യവത്തായ ഒരു സ്‌കൂള്‍ ആയി റഫി മാറുകയുണ്ടായി. തലമുറകളേയും കടന്ന് അത് ഏറ്റവും പുതിയ ഗായകരെവരെ പരോക്ഷമായി സ്വാധീനിക്കുന്നുണ്ട് എന്നതു തീര്‍ച്ചയാണ്.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഗാനങ്ങളില്‍ വളരെ ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ട, ആഘോഷിക്കപ്പെട്ട ഒന്നാണ് 'ദുനിയാ കേ രഖ്‌വാലേ. ബൈജു ബാവ്‌രയിലെ ഈ ഗാനം കേള്‍ക്കാത്ത ഒരു സംഗീതാസ്വാദകനും ഒരു തലമുറയിലും ഉണ്ടാവില്ല. പാട്ടിന്റെ വളര്‍ച്ച അനുവാചകന്റെ രക്തത്തിന്റെ ഊഷ്മാവു ക്രമത്തില്‍ വര്‍ധിക്കുന്ന രീതിയിലാണ്. ശുദ്ധസംഗീതം എന്നു നമ്മള്‍ പേരിട്ടുവിളിക്കുന്ന (അങ്ങനെ ഒരു ശുദ്ധസംഗീതമുണ്ടോ എന്ന കാര്യം വേറെ) സംഗീതത്തോട് ഒരു ജനതയെ മുഴുവന്‍ എങ്ങനെയാണടുപ്പിക്കുന്നത് എന്ന് നൗഷാദ് അലി റഫിയിലൂടെ കാണിച്ചുതരുന്നു. രാഗപ്രയോഗത്തിന്റെയും സിനിമയ്ക്കാവശ്യമായ നാടകീയമുഹൂര്‍ത്തങ്ങളെ സ്വാധീനിച്ചെടുക്കുന്നതിന്റെയും ഉജ്ജ്വലമായ മാതൃകയാണിത്. ഇത്തരം സന്ദര്‍ഭങ്ങളില്‍ എങ്ങനെയാണ് സംഗീതം നിര്‍വഹിക്കപ്പെടേണ്ടത് എന്നു നൗഷാദ് സംഗീതസംവിധായകരെ പഠിപ്പിച്ചു. അവര്‍ക്കൊന്നും മറ്റു മാതൃകകള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. എന്നാല്‍ അവര്‍ നമ്മുടെ മാതൃകകളായി ദശകങ്ങളായി ജീവിക്കുന്നു. ഈ ഗാനത്തിന്റെ ആലാപനത്തില്‍ ഏതോ ഒരു പരിപാടിയില്‍ അദ്ദേഹം വരുത്തിയ ചില മനോധര്‍മങ്ങള്‍ പിന്നീടു ഗായകര്‍ അനുകരിക്കാന്‍ തുടങ്ങി. പാട്ടിന്റെ ചരണത്തില്‍ അദ്ദേഹം ചില സ്വാതന്ത്ര്യങ്ങള്‍ എടുക്കുകയും അത് ഗാനത്തിന്റെ വൈകാരികതയെ കൂട്ടുവാന്‍ സഹായിക്കുകയും ചെയ്തു. എന്നാല്‍ അതനുകരിക്കുകയല്ലാതെ അത്തരം ചില പരീക്ഷണങ്ങള്‍ ഗാനത്തില്‍ ചെയ്തുനോക്കാന്‍ ഗായകര്‍ തുനിഞ്ഞില്ല എന്നത് മറ്റൊരു പ്രശ്‌നത്തിലേക്കാണു വിരല്‍ ചൂണ്ടുന്നത്. റഫിയുടെ ഈ പരീക്ഷണം യഥാര്‍ഥ ഗാനത്തെത്തന്നെ വിസ്മരിക്കുന്ന രീതിയില്‍ സ്വീകരിക്കപ്പെട്ടു. അപ്പോഴും നൗഷാദിന്റെ ഈണത്തിനൊരു ഊനവും തട്ടുന്നില്ല. അദ്ദേഹം ഒരിക്കലും അതിനെതിരു പറഞ്ഞില്ല എന്നാണു ഞാന്‍ മനസ്സിലാക്കുന്നത്. പാട്ടുകളെ സംവിധായകരുടെ കൈയില്‍നിന്ന് തട്ടിപ്പറിച്ച് തങ്ങളുടേതാക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്ന ഗായകരും ഇതു ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടതാണ്. നമ്മുടെ മാധ്യമങ്ങള്‍പോലും ഗായകന്റെ പേരല്ലാതെ സംഗീതസംവിധായകന്റെ പേരു പറയാറില്ല എന്നതാണു സത്യം.
ഈ ഗാനങ്ങള്‍ ഒരിക്കല്‍പ്പോലും ഞാന്‍ വേദിയില്‍ പാടിയിട്ടില്ല. എങ്കിലും എന്റെ സ്വകാര്യമായ സന്ദര്‍ഭങ്ങളില്‍ തനിയേ ഇരുന്നു പാടുമ്പോള്‍ 'തേരി ആംഖോം', 'രഖ്‌വാലേ', 'സുഖ് കേ സബ് സാഥി' തുടങ്ങിയ ഗാനങ്ങളെല്ലാം കയറിവരും. വരികള്‍ എനിക്കറിഞ്ഞുകൂടെങ്കിലും അതൊക്കെ പാടും. ആ ഗാനങ്ങളിലെ ആലാപനത്തിന്റെതായ ടെക്‌നിക്കുകള്‍ അടുത്തറിയും. ഇവിടെ റഫിയെയും മുകേഷിനെയും കിഷോറിനെയും ഒക്കെ അനുകരിക്കുക എന്നു പറയുന്നത് അവരുടെ ശബ്ദത്തിലെ ബാഹ്യസൗന്ദര്യത്തെ അനുകരിക്കുന്നതിനെയാണ്. ആന്തരികമായ അതിന്റെ വൈകാരികാവസ്ഥയെ പ്രാപിക്കാന്‍ നമ്മുടെ ഗായകര്‍ ശ്രദ്ധിക്കാറുണ്ടോ? ഇല്ല എന്നാണെന്റെ ഉത്തരം. അവര്‍ക്കു വരുന്ന ഉച്ചാരണപ്പിശകുപോലും അതേപടി പാടുന്ന ഗായകരാണിവിടെ.
ഒരു കലാകാരന്‍, കലാസൃഷ്ടിയുടെ സൗന്ദര്യസങ്കല്പങ്ങളെ മുന്നോട്ടു നയിച്ചുവോ എന്നതാണ് പ്രധാനം. പൈങ്കിളികള്‍ എന്നു നാം വിശേഷിപ്പിക്കുന്ന സാഹിത്യകൃതികളുടെ കുഴപ്പം യഥാര്‍ഥത്തിലെന്താണ്? അത് നമ്മെ അതില്‍ത്തന്നെ നിന്നുതിരിയാന്‍ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. മുന്‍പോട്ടു നയിക്കുന്നില്ല. ചിലര്‍ വായനയില്‍ മുന്‍പോട്ടു പോയിരിക്കാം. പക്ഷേ, സാമാന്യേന അത് ഒരു നിശ്ചലാവസ്ഥയാണുണ്ടാക്കുന്നത്. റഫി ഇത്തരം ഒരു നിശ്ചലാവസ്ഥയെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന ഗായകനല്ല. അത് തലമുറകളിലൂടെ പല രൂപത്തിലും ഭാഷകളിലും സ്വാധീനം ചെലുത്തി മുന്നേറിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നു. അതുകൊണ്ടുതന്നെ അത് സാംസ്‌കാരികചരിത്രത്തിന്റെ ചൈതന്യവത്തായ, പ്രകാശമാനമായ ഭാഗമായിത്തീരുന്നു. പക്ഷേ, ഒന്നുണ്ട്. പുതിയ തലമുറ റഫിയുടെ അനുകരണങ്ങളല്ല, റഫിയെത്തന്നെയാണ് കേള്‍ക്കേണ്ടത് എന്നു നാം ഓര്‍ക്കണം. എങ്കിലേ റഫി പുനഃസൃഷ്ടിക്കപ്പെടുകയുള്ളൂ.
(മാതൃഭൂമി ബുക്‌സ് പ്രസിദ്ധപ്പെടുത്തിയ തുറന്നുവെച്ച സംഗീതജാലകങ്ങള്‍ എന്ന പുസ്തകത്തില്‍ നിന്ന്)
ഒരു ഗായകന്‍ എന്ന നിലയില്‍ ഞാന്‍ ഒരിക്കലും മുഹമ്മദ് റഫിയെപ്പോലെ പാടാന്‍ ശ്രമിച്ചിട്ടില്ല. കുട്ടിക്കാലംതൊട്ടേ ഞാന്‍ മലയാളഗാനങ്ങളുമായിട്ടാണ് ബന്ധപ്പെട്ടുപോന്നിരുന്നത്. അന്യഭാഷാഗാനങ്ങള്‍ ശ്രദ്ധിച്ചിരുന്നുവെങ്കിലും അവയൊന്നും പാടിയിട്ടില്ല. കുട്ടിക്കാലത്തെ ഓര്‍മകളില്‍ ജ്വലിച്ചുനില്ക്കുന്നത് തമിഴ് ഗായകന്‍ ടി.എം. സൗന്ദര്‍രാജനാണ്. തമിഴിന്റെ താരസ്ഥായിയിലുള്ള വിളികള്‍ എല്ലാം അദ്ദേഹത്തിന്റെതായിരുന്നു. ശിവാജി ഗണേശന്റെ അമിതാഭിനയവും സൗന്ദര്‍രാജന്റെ ഗാനങ്ങളുമായിരുന്നു എന്റെ മനസ്സിലുറച്ചത്. ഇടയ്‌ക്കൊക്കെ മറ്റൊരു ഭാവാത്മകതയായി പി.ബി. ശ്രീനിവാസും. സ്ത്രീശബ്ദത്തില്‍ പി. സുശീലയും ജാനകിയും. ഹിന്ദി ഗാനങ്ങളുമായോ ഹിന്ദി സിനിമയുമായോ വലിയ ബന്ധമൊന്നും എനിക്കുണ്ടായിരുന്നില്ല. ഹിന്ദിയിലെ ആദ്യകാലസിനിമകളില്‍ ചിലതൊക്കെ കണ്ടത് മുതിര്‍ന്നതിനുശേഷമായിരുന്നു. പ്രീഡിഗ്രി തോറ്റ് തലശ്ശേരിയില്‍ ട്യൂഷനു പോകുന്ന സമയത്ത് ക്ലാസ് കട്ട് ചെയ്ത് മുകുന്ദ് ടാക്കീസിലും പ്രഭാ ടാക്കീസിലും ഹിന്ദിസിനിമകള്‍ കാണാന്‍ പോകുമായിരുന്നു. അപ്പോഴേക്കും നായകന്മാരെല്ലാം മാറിക്കഴിഞ്ഞിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് രാജ്കപൂര്‍, ദിലീപ് കുമാര്‍, അശോക് കുമാര്‍, നര്‍ഗീസ് എന്നിവര്‍ പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളായിവന്ന സിനിമകളൊന്നും കാണാനെനിക്കു കഴിഞ്ഞില്ല. ഞാന്‍ കണ്ട നായകന്മാര്‍ ധര്‍മേന്ദ്ര, വിനോദ് ഖന്ന, രാജേഷ്ഖന്ന തുടങ്ങിയവരായിരുന്നു.
പക്ഷേ, മുഹമ്മദ് റഫി എന്ന ഗായകന്‍ പഴയ നായകരില്‍നിന്നും പുതിയ നായകരില്‍ എത്തിയിരുന്നു. തന്റെ ആലാപനശൈലിയുടെ ആധിപത്യം അദ്ദേഹം തുടരുകയായിരുന്നു. ഇങ്ങനെ തുടര്‍ച്ചയായി നമ്മെ ഭരിക്കുന്ന ശൈലികള്‍ നമുക്കു ഗുണംചെയ്യുമോ എന്നു പരിശോധിക്കേണ്ടതാണ്. മലയാളത്തില്‍ യേശുദാസാണ് ഇതേ അവസ്ഥയില്‍ ഉള്ളത്. ഇതേകാലത്തു ജീവിച്ചിരുന്ന മറ്റു ഗായകരില്‍നിന്നും ഇവര്‍ക്ക് എന്തു വ്യത്യസ്തതയാണുണ്ടായിരുന്നത് എന്നൊക്കെ ആലോചിക്കാവുന്നതാണ്. സംഗീതത്തിന്റെ കാര്യത്തിലായതുകൊണ്ട് ഇത്തരം ചോദ്യങ്ങള്‍ക്കുള്ള ഉത്തരങ്ങള്‍ മനസ്സില്‍ സ്വരൂപിച്ചാല്‍ത്തന്നെ എഴുതുക പ്രയാസമാവും. അതൊരനുഭവമാണ്. മൂര്‍ത്തമായ ഒരു കലയല്ല സംഗീതം. അതു നമ്മെ സ്പര്‍ശിക്കുന്നത് എങ്ങനെയാണെന്നു തൊട്ടുകാണിക്കുക പ്രയാസം. അനുഭവിച്ചുതന്നെ അറിയാന്‍ ശീലിക്കണം. ഇങ്ങനെ ശീലിക്കാതെ ശീലംകൊണ്ടും അനുഭവിക്കാവുന്ന ഗാനങ്ങളുണ്ട് എന്നാണെന്റെയൊരു തോന്നല്‍. ചില ഗാനങ്ങള്‍ കേള്‍ക്കാന്‍ ശീലിച്ചാലും പാടുമ്പോഴുള്ള അനുഭവം വ്യത്യസ്തമായിരിക്കും. പ്രസ്തുത ഗായകന്‍ പാടിവെച്ചതിനെക്കാളും അതിലുണ്ട് എന്ന തോന്നല്‍ ഉണ്ടാകുന്നു. ഇതെല്ലാം നമ്മുടെ നിരീക്ഷണങ്ങളിലൂടെയേ വ്യക്തമാകൂ. ഇതില്‍ റഫിയുടെ ഗാനങ്ങള്‍ എവിടെ നില്ക്കുന്നുവെന്നു പരിശോധിക്കുവാനും ഞാന്‍ തുനിയുന്നില്ല. ഒരുപക്ഷേ, ഈ അംശങ്ങളെല്ലാം അതില്‍ ചേര്‍ന്നിരിക്കണം. കേള്‍ക്കാന്‍ ശീലമാവശ്യമില്ല എന്ന ഘടകവും ശീലിച്ചു കേട്ടാല്‍ പുതിയ അനുഭവങ്ങള്‍ ഉണ്ടാക്കുന്ന ഘടകവും പാടിനോക്കുമ്പോള്‍ നമ്മെ മറ്റൊരനുഭവത്തിലേക്കു നയിക്കാന്‍ കഴിയുന്ന ഘടകവും ഒക്കെ അതില്‍ ഒത്തുചേര്‍ന്നിരിക്കാം എന്ന് എനിക്കു തോന്നുന്നു.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഇന്നയിന്ന ഗാനങ്ങള്‍ എന്ന ഒരു ലിസ്റ്റ് നിരത്താന്‍ ഞാനശക്തനാണ്. ഒരിക്കല്‍ വടകര ജയഭാരത് ടാക്കീസില്‍ ഒരു സിനിമ കാണാന്‍ കയറി. സിനിമ തുടങ്ങിപ്പോയിരുന്നു. എന്നാലും കാണാം എന്നു കരുതി ടിക്കറ്റെടുത്ത് ഹാളിലെത്തിയപ്പോള്‍ കാണുന്നത് ഒരു ജീപ്പോടുന്നതാണ്. ഞാന്‍ സംശയിച്ചു. സ്വാമി അയ്യപ്പന്‍ കാണാനാണു പോയത്. ഇതാകട്ടെ, ഒരു ഹിന്ദി ചിത്രവും. അടുത്തിരിക്കുന്ന ആളോടു ചോദിച്ചപ്പോഴാണ് ചിരാഗ് എന്ന ഹിന്ദി സിനിമയാണെന്നു മനസ്സിലായത്. അന്നത്തെ കാഴ്ചപ്പാടില്‍ എന്നെ സ്പര്‍ശിച്ച ഒരു ഗാനമുണ്ട് ആ സിനിമയില്‍. 'തേരി ആംഖോം' എന്ന ആ ഗാനം ഇഷ്ടപ്പെടാന്‍ എന്താണു കാരണമെന്നൊന്നും ചോദിക്കരുത്. ഇതിനെക്കാള്‍ ഗംഭീര ഗാനങ്ങളില്ലേ എന്ന ചോദ്യമുണ്ടായേക്കാം. അതെല്ലാം അപ്രസക്തമാണ്. ഗാനങ്ങളുടെ തിരഞ്ഞെടുപ്പിനുപയോഗിക്കുന്ന മാനദണ്ഡം പലപ്പോഴും അതിന്റെ പ്രശസ്തിയാണ്. അല്ലെങ്കില്‍ വിപണിയിലെ വിജയമാണ്. വൈയക്തികമായ ആസ്വാദനത്തിന്റെ അംശം തീരെ ഇല്ലാതെയാണ് ഇത്തരം തിരഞ്ഞെടുപ്പുകള്‍ നടത്തുന്നത്. നമുക്കതൊക്കെ മാറ്റിവെക്കാം.
മുഹമ്മദ് റഫിയുടെ ശബ്ദത്തിന്റെ പ്രത്യേകതയെന്താണ്? അത് ഏതു സ്ഥായിയിലേക്കു പോയാലും ഒരേ ശബ്ദത്തിന്റെ തുടര്‍ച്ചയായിത്തന്നെ അനുഭവപ്പെടും. പല ഗായകര്‍ക്കും ഇതില്ല. മന്ദ്ര-മധ്യസ്ഥായികളില്‍ പാടുന്നതുപോലെയല്ല, താരസ്ഥായിയില്‍ പാടുമ്പോള്‍ മറ്റൊരു ശബ്ദമായിത്തോന്നും. അല്ലെങ്കില്‍ അതു കൃത്രിമമായ പരിശീലനംകൊണ്ടു മാത്രം സാധിക്കുന്നുവെന്നു തോന്നും. എന്നാല്‍ റഫിയുടെ കാര്യത്തില്‍ അങ്ങനെ തോന്നുകയില്ല. ഈ ശബ്ദത്തിലൂടെ ഗാനങ്ങള്‍ പുറത്തുവരുമ്പോള്‍ അതിലൊരു തത്ത്വജ്ഞാനപരമായ അംശമുണ്ടെന്നും തോന്നാറുണ്ട്. പല വികാരങ്ങളില്‍ പാടുമ്പോഴും ഈ തത്ത്വജ്ഞാനത്തിനു മുന്‍തൂക്കം വരുന്നു. പാട്ടുകളുടെയൊന്നും അര്‍ഥമറിഞ്ഞുകൊണ്ടല്ല ഞാനിതു പറയുന്നത്. സംഗീതത്തിന്റെ അര്‍ഥമറിയാന്‍ ശ്രമിച്ച ഒരാള്‍ എന്ന നിലയിലാണ്. ശബ്ദത്തിലൂടെ, ആലാപനത്തിലൂടെ പാട്ടിന്റെ അര്‍ഥം ഗ്രഹിക്കാന്‍ കഴിയുന്നു എന്ന തോന്നല്‍. കോമഡിയായാലും പ്രണയമായാലും വിരഹമായാലും ദുഃഖമായാലും ഒക്കെ അതിലൊരു ദാര്‍ശനികസ്പര്‍ശം (Philosophical Touch) കൊടുക്കാന്‍ ബോധപൂര്‍വമോ അല്ലാതെയോ അദ്ദേഹത്തിനു കഴിയുന്നു എന്നാണെനിക്കു തോന്നിയിട്ടുള്ളത്.
നമ്മുടെ ചലച്ചിത്രസംഗീതത്തില്‍ മുഹമ്മദ് റഫിയുടേതായി ഒരു ബാണിയുണ്ടോ? ഉണ്ടെന്നു വിചാരിക്കുന്ന ആളാണു ഞാന്‍. ആ ശൈലിക്കാവട്ടെ, ഭാരതത്തിലെ മുഴുവന്‍ ഗായകരെയും സ്വാധീനിക്കാനും കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. യേശുദാസ്തന്നെ പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്, അദ്ദേഹത്തിന്റെ കുട്ടിക്കാലത്ത് അദ്ദേഹം പാടിയിട്ടുള്ള പാട്ടുകള്‍ റഫിയുടേതായിരുന്നു, അദ്ദേഹത്തെ വളരെയേറെ സ്വാധീനിച്ച ഗായകനാണ് റഫിയെന്ന്. പിന്നീട് നാം യേശുദാസിനെ അനുകരിച്ചപ്പോഴെല്ലാം അത് റഫി ശൈലിയുടെ അംഗീകാരംകൂടിയായിരുന്നു. എത്ര തലമുറയാണ് ഈ സ്വാധീനത്തില്‍ പാടിയത്? റഫിയുടെ സംഗീതജീവിതം സഫലമായി എന്നതിനു വേറെ എന്താണു തെളിവു വേണ്ടത്? വേറിട്ട ശബ്ദങ്ങള്‍ ഒന്നും ഉണ്ടായില്ല എന്ന് ഇതിനര്‍ഥമില്ല.
നിരവധി പ്രതിഭാശാലികളായ ഗായകര്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമയത്തും പിന്നീടും ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. പക്ഷേ, ഒരു ശൈലി എന്ന രീതിയില്‍ പരക്കെ സ്വാധീനിച്ചത് റഫിയായിരുന്നു. ഇത് ഒരു വളര്‍ച്ചയില്ലാത്ത അവസ്ഥയാണോ എന്ന ചോദ്യം ഇവിടെ ഉയര്‍ന്നുവരാം. അത് മറ്റൊരു വിഷയമായതുകൊണ്ട് ഇവിടെ ചര്‍ച്ചചെയ്യാന്‍ ഉദ്ദേശിക്കുന്നില്ല. എന്തായാലും ഇന്ത്യന്‍ സിനിമാസംഗീതത്തിലെ ചൈതന്യവത്തായ ഒരു സ്‌കൂള്‍ ആയി റഫി മാറുകയുണ്ടായി. തലമുറകളേയും കടന്ന് അത് ഏറ്റവും പുതിയ ഗായകരെവരെ പരോക്ഷമായി സ്വാധീനിക്കുന്നുണ്ട് എന്നതു തീര്‍ച്ചയാണ്.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഗാനങ്ങളില്‍ വളരെ ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ട, ആഘോഷിക്കപ്പെട്ട ഒന്നാണ് 'ദുനിയാ കേ രഖ്‌വാലേ. ബൈജു ബാവ്‌രയിലെ ഈ ഗാനം കേള്‍ക്കാത്ത ഒരു സംഗീതാസ്വാദകനും ഒരു തലമുറയിലും ഉണ്ടാവില്ല. പാട്ടിന്റെ വളര്‍ച്ച അനുവാചകന്റെ രക്തത്തിന്റെ ഊഷ്മാവു ക്രമത്തില്‍ വര്‍ധിക്കുന്ന രീതിയിലാണ്. ശുദ്ധസംഗീതം എന്നു നമ്മള്‍ പേരിട്ടുവിളിക്കുന്ന (അങ്ങനെ ഒരു ശുദ്ധസംഗീതമുണ്ടോ എന്ന കാര്യം വേറെ) സംഗീതത്തോട് ഒരു ജനതയെ മുഴുവന്‍ എങ്ങനെയാണടുപ്പിക്കുന്നത് എന്ന് നൗഷാദ് അലി റഫിയിലൂടെ കാണിച്ചുതരുന്നു. രാഗപ്രയോഗത്തിന്റെയും സിനിമയ്ക്കാവശ്യമായ നാടകീയമുഹൂര്‍ത്തങ്ങളെ സ്വാധീനിച്ചെടുക്കുന്നതിന്റെയും ഉജ്ജ്വലമായ മാതൃകയാണിത്. ഇത്തരം സന്ദര്‍ഭങ്ങളില്‍ എങ്ങനെയാണ് സംഗീതം നിര്‍വഹിക്കപ്പെടേണ്ടത് എന്നു നൗഷാദ് സംഗീതസംവിധായകരെ പഠിപ്പിച്ചു. അവര്‍ക്കൊന്നും മറ്റു മാതൃകകള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. എന്നാല്‍ അവര്‍ നമ്മുടെ മാതൃകകളായി ദശകങ്ങളായി ജീവിക്കുന്നു. ഈ ഗാനത്തിന്റെ ആലാപനത്തില്‍ ഏതോ ഒരു പരിപാടിയില്‍ അദ്ദേഹം വരുത്തിയ ചില മനോധര്‍മങ്ങള്‍ പിന്നീടു ഗായകര്‍ അനുകരിക്കാന്‍ തുടങ്ങി. പാട്ടിന്റെ ചരണത്തില്‍ അദ്ദേഹം ചില സ്വാതന്ത്ര്യങ്ങള്‍ എടുക്കുകയും അത് ഗാനത്തിന്റെ വൈകാരികതയെ കൂട്ടുവാന്‍ സഹായിക്കുകയും ചെയ്തു. എന്നാല്‍ അതനുകരിക്കുകയല്ലാതെ അത്തരം ചില പരീക്ഷണങ്ങള്‍ ഗാനത്തില്‍ ചെയ്തുനോക്കാന്‍ ഗായകര്‍ തുനിഞ്ഞില്ല എന്നത് മറ്റൊരു പ്രശ്‌നത്തിലേക്കാണു വിരല്‍ ചൂണ്ടുന്നത്. റഫിയുടെ ഈ പരീക്ഷണം യഥാര്‍ഥ ഗാനത്തെത്തന്നെ വിസ്മരിക്കുന്ന രീതിയില്‍ സ്വീകരിക്കപ്പെട്ടു. അപ്പോഴും നൗഷാദിന്റെ ഈണത്തിനൊരു ഊനവും തട്ടുന്നില്ല. അദ്ദേഹം ഒരിക്കലും അതിനെതിരു പറഞ്ഞില്ല എന്നാണു ഞാന്‍ മനസ്സിലാക്കുന്നത്. പാട്ടുകളെ സംവിധായകരുടെ കൈയില്‍നിന്ന് തട്ടിപ്പറിച്ച് തങ്ങളുടേതാക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്ന ഗായകരും ഇതു ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടതാണ്. നമ്മുടെ മാധ്യമങ്ങള്‍പോലും ഗായകന്റെ പേരല്ലാതെ സംഗീതസംവിധായകന്റെ പേരു പറയാറില്ല എന്നതാണു സത്യം.
ഈ ഗാനങ്ങള്‍ ഒരിക്കല്‍പ്പോലും ഞാന്‍ വേദിയില്‍ പാടിയിട്ടില്ല. എങ്കിലും എന്റെ സ്വകാര്യമായ സന്ദര്‍ഭങ്ങളില്‍ തനിയേ ഇരുന്നു പാടുമ്പോള്‍ 'തേരി ആംഖോം', 'രഖ്‌വാലേ', 'സുഖ് കേ സബ് സാഥി' തുടങ്ങിയ ഗാനങ്ങളെല്ലാം കയറിവരും. വരികള്‍ എനിക്കറിഞ്ഞുകൂടെങ്കിലും അതൊക്കെ പാടും. ആ ഗാനങ്ങളിലെ ആലാപനത്തിന്റെതായ ടെക്‌നിക്കുകള്‍ അടുത്തറിയും. ഇവിടെ റഫിയെയും മുകേഷിനെയും കിഷോറിനെയും ഒക്കെ അനുകരിക്കുക എന്നു പറയുന്നത് അവരുടെ ശബ്ദത്തിലെ ബാഹ്യസൗന്ദര്യത്തെ അനുകരിക്കുന്നതിനെയാണ്. ആന്തരികമായ അതിന്റെ വൈകാരികാവസ്ഥയെ പ്രാപിക്കാന്‍ നമ്മുടെ ഗായകര്‍ ശ്രദ്ധിക്കാറുണ്ടോ? ഇല്ല എന്നാണെന്റെ ഉത്തരം. അവര്‍ക്കു വരുന്ന ഉച്ചാരണപ്പിശകുപോലും അതേപടി പാടുന്ന ഗായകരാണിവിടെ.
ഒരു കലാകാരന്‍, കലാസൃഷ്ടിയുടെ സൗന്ദര്യസങ്കല്പങ്ങളെ മുന്നോട്ടു നയിച്ചുവോ എന്നതാണ് പ്രധാനം. പൈങ്കിളികള്‍ എന്നു നാം വിശേഷിപ്പിക്കുന്ന സാഹിത്യകൃതികളുടെ കുഴപ്പം യഥാര്‍ഥത്തിലെന്താണ്? അത് നമ്മെ അതില്‍ത്തന്നെ നിന്നുതിരിയാന്‍ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. മുന്‍പോട്ടു നയിക്കുന്നില്ല. ചിലര്‍ വായനയില്‍ മുന്‍പോട്ടു പോയിരിക്കാം. പക്ഷേ, സാമാന്യേന അത് ഒരു നിശ്ചലാവസ്ഥയാണുണ്ടാക്കുന്നത്. റഫി ഇത്തരം ഒരു നിശ്ചലാവസ്ഥയെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന ഗായകനല്ല. അത് തലമുറകളിലൂടെ പല രൂപത്തിലും ഭാഷകളിലും സ്വാധീനം ചെലുത്തി മുന്നേറിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നു. അതുകൊണ്ടുതന്നെ അത് സാംസ്‌കാരികചരിത്രത്തിന്റെ ചൈതന്യവത്തായ, പ്രകാശമാനമായ ഭാഗമായിത്തീരുന്നു. പക്ഷേ, ഒന്നുണ്ട്. പുതിയ തലമുറ റഫിയുടെ അനുകരണങ്ങളല്ല, റഫിയെത്തന്നെയാണ് കേള്‍ക്കേണ്ടത് എന്നു നാം ഓര്‍ക്കണം. എങ്കിലേ റഫി പുനഃസൃഷ്ടിക്കപ്പെടുകയുള്ളൂ.
(മാതൃഭൂമി ബുക്‌സ് പ്രസിദ്ധപ്പെടുത്തിയ തുറന്നുവെച്ച സംഗീതജാലകങ്ങള്‍ എന്ന പുസ്തകത്തില്‍ നിന്ന്)
